2/2/09

sraosha: De gustibus, κολοκ'θόπ'τα


ή ο Τεό κι εγώ

Σ' ένα ποστ μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω η συζήτηση τράβηξε σε μάκρος (φταίω κυρίως εγώ με τα μαλακισμένα τα de profundis μου -- άσε 'κει πέρα τον κόσμο να νομίζει ότι είσαι ελέφαντας...) και κατέληξε στο θέμα στο οποίο αναπόφευκτα καταλήγουν οι αργολογίες: σε θέματα γούστου. Εκεί εκδήλωσα και την αντιπάθειά μου στο έργο του εθνικού Θόδωρου Αγγελόπουλου.

Όσοι παρακολουθούν αυτά που γράφω ξέρουν ότι αποφεύγω να κακολογώ ονομαστικά, και μάλιστα καλλιτέχνες. Προτιμώ να παινεύω ό,τι μου αρέσει και με συγκινεί: Σολωμό, Εγγονόπουλο, Δημήτρη Παπαϊωάννου, τα Κόκκινα Φανάρια του Β. Γεωργιάδη, Μάλαμα, Μπετόβεν, REM -- και δε συμμαζεύεται. Ωστόσο αισθάνομαι πραγματική ανάγκη να αιτιολογήσω τη βαθειά μου αντιπάθεια για το έργο του Αγγελόπουλου.

Πρώτον, οι απαραίτητες διευκρινίσεις: μέχρι και τον Μεγαλέξαντρο, οι ταινίες του Έλληνα auteur έχουν πράγματι ενδιαφέρον και κάποτε ομορφιά. Δεύτερον, δεν εχω δει το Μετέωρο βήμα του πελαργού και το Τοπίο στην ομίχλη. Τρίτον, μου αρέσει η εμμονή του Αγγελόπουλου, σε επίπεδο γούστου / ιδιοσυγκρασίας, να εικονογραφεί μια συννεφιασμένη Ελλάδα βορείως της γραμμής Αλμυρού-Αμβρακικού, με νερό και βλάστηση και την αναπόδραστη λάσπη και θολούρα που οι δυο αυτές ευλογίες φέρνουνε μαζί τους.

Ας σας τα πω λοιπόν με περιστατικά:

Το βλέμμα του Οδυσσέα. 1995.

Sunt la Rennes, που λέμε στα ρουμάνικα. Είμαστε εκεί αντιπροσωπείες νεολαιών μαζεμένες από κάθε χώρα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης κάτω από την ομπρέλα του συμβουλίου της Ευρώπης. Αυτές οι συνάξεις νεολαίων που μαζεύονταν να συζητήσουν ήτανε πολύ της μόδας στις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας. Πάντως, ο όρος 'Βαλκάνια' δε χρησιμοποιούνταν επισήμως γιατί οι Σλοβένοι κλωτσούσαν, ενώ οι Ελληνοκύπριοι έμειναν απ' έξω (ως μόνοι και νόμιμοι κληρονόμοι της Cyprus Republic) μετά από τούρκικο βέτο. Μάθαμε πολλά, είπαμε περισσότερα, ήπιαμε και κάναμε ακόμα περισσότερα -- όπως άρμοζε στην "αφασική νεολαία της εποχής μας" (έτσι μας έλεγαν τότε, τώρα οι νέοι είναι μπαχαλάκηδες και -- τι άλλο;).

Πήγαμε ένα βράδυ σινεμά να δούμε το oeuvre. Μιλούσε για τον πόνο των Βαλκανίων μέσα από τους αδερφούς Μανιάκια, μια περιπλανώμενη Μάγια Μόργκενστερν κι έναν Χάρβεϋ Καϊτέλ που έψαχνε να βρει κάτι μπομπίνες στο Σεράγεβο. Η ταινία μου φάνηκε στομφώδης και μεγαλόστομη, στημένη και σχηματική, πολύ πατερναλιστική στην αντιμετώπιση του 'βαλκανικού φαινομένου'. Αντιλαμβάνομαι ότι, όπως ο Φελλίνι, ο Αγγελόπουλος αρέσκεται να στήνει τα κάδρα και την πραγματικότητα, να τα κατασκευάζει και να το φωνάζει ότι τα κατασκεύασε. Είναι μιας σχολής σινεμά όπου έχουμε διαδοχή κάδρων, όχι κινούμενη εικόνα. Αντίθετα με τον Φελλίνι (που είναι μάστορας σε αυτό) και με τον Γκρήναγουεη (που το κάνει ακόμα πιο ξώφθαλμα αλλά κρύβει τις ιδέες του καλά), ο Αγγελόπουλος μας τα πετάει όλα στη μάπα, να τολμήσω να πω 'συνθηματολογικά' και πάλι: ένα διαμελισμένο κολοσσιαίο άγαλμα του Λένιν μέσα σε μια μαούνα κατεβαίνει το Δούναβη και κάτι χωρικοί στέκονται και σταυροκοπιούνται. Ο Βέγγος ταξιτζής (έχει πάρει κούρσα τον Καϊτέλ ο καημένος) φωνάζει στα βουνά της Ελλάδας και τη ρωτάει πότε θα πεθάνει επιτέλους. Ε όχι.

Βγαίνοντας από το σινεμά βλέπω λοιπόν όλους τους πρώην γιουγκοσλάβους (μαζί και την Κοσοβάρα, έτσι;) πολύ εξαγριωμένους: βρήκαν τον τρόπο που αντιμετωπιζόταν η πρώην Γιουγκοσλαβία βαθύτατα βαλκανιστικό (κατά το 'οριενταλιστικό') και καπελωτικό: τα Βαλκάνια ως ένα οικείο αλλού κι ένας κοντινός άλλος για να βουρκώσουν τα ευρωπαϊκά μάτια και να τρέξει η μάσκαρα. Μόλις είχε υπογραφεί η ενδιάμεση συμφωνία με τη Δ. της Μακεδονίας κι είχε λυθεί η πολιορκία του Σεράγεβο (κατά την οποία η ελληνική κοινή γνώμη ήτανε με το μέρος των;). Οι πρώην Γιουγκοσλάβοι γενίκευσαν τον τόνο της ταινίας, τον απέδωσαν στους Έλληνες συλλήβδην και πήραν αμπάριζα όλους τους Έλληνες από τον καιρό του Τσάρου Σαμουήλ και του Στέφανου Ντούσαν: είστε οι ψηλομύτηδες νταβάδες των Βαλκανίων. Έγινε μύλος. Δυστυχώς συμφωνούσα μαζί τους ως προς την ταινία (μια Βόσνια έφυγε στη μέση, μια Κροάτισσα έβριζε -- μου είπε ένας Σέρβος -- μαουνιέρικα κατά τη διάρκεια της προβολής) αλλά διαφωνούσα με τις γενικεύσεις τους.

Μια αιωνιότητα και μια μέρα. 1998.

Είμαι στο Παρίσι με γυναίκα. Θέλει οπωσδήποτε να δει την καινούργια επιτέλους βραβευμένη ταινία του auteur. Της λέω αυτά που σας είπα κι εσάς και πολλά περισσότερα. Με βρίσκει ισχυρογνώμονα κι αρνητιστή. Έχουμε ξαναπάει σινεμά μαζί και με προειδοποιεί ότι άμα δει μούτρα και γκριμάτσες θα σπαστεί (είδε και σπάστηκε). Μπαίνουμε στην αίθουσα. Πάλι στόμφος. Πάλι η κατασκευή της πραγματικότητας ως κάδρου που φωνάζει "είμαι κάδρο". Πάλι νύφες. Η νύφη! το απόλυτο βαλκανικό σύμβολο, όπου το "ορθόδοξο τελετουργικό" (μα τότε γιατί φοράει άσπρα;) και η βογομίλικη λιτότητα (η πέτρα! το τσουκάλι! η μαμαλίγκα! το αλέτρι!) συναντούν τον παγανισμό και τον ζωώδη πανθεϊσμό που μας φόρτωσε η Γιουρσενάρ στο Nouvelles Orientales. Ο Αλβανός, ο ξένος, που είναι και παιδάκι, και λέει αλήθειες μέσα στην αθωότητά του (κάτι σαν αυτόν τον Chuckie που είχε δημοσιεύσει η Στερεοτυπία πρόπερσι). Είχε και κάποια πράγματα για τη μνήμη, που τα βρήκα συγκινητικά με τον τρόπο που πάντα με συγκινεί ο εθνικός ύμνος: αντανακλαστικά κι ετοιματζίδικα.

Τέλος πάντων, αν αφήσουμε κατά μέρος τις ιδέες, το περιεχόμενό της, που λέμε, η ταινία βλεπόταν τελικά. Τώρα, γιατί βραβεύτηκε, θα σας γελάσω. Πάντως εγώ ήμουν ευτυχής που την έβλεπα ερωτευμένος στο Παρίσι με τη συγκεκριμένη γυναίκα. Για χάρη της οποίας περιέστειλα το κριτικό μένος. Κι όταν με ρώτησε πώς μου φάνηκε, της είπα 'α, σαφώς καλύτερη από το Βλέμμα'. Ψέματα δεν είπα.

Το λιβάδι που δακρύζει. 2004.

Η ταινία που με έκανε να υποσχεθώ ότι δε θα ξαναπληρώσω να δω Αγγελόπουλο. Τα έχει σχεδόν όλα: σχηματικό σενάριο παραλυμένο από αμηχανία, διαλόγους βγαλμένους από τη σφαίρα της σχολικής παράστασης (σας θυμίζω εκεί όπου αλληλοσκοτώνονται δύο αδερφοί σε μια νεφελώδη σύγκρουση μιας υπερβατικής εκδοχής του Εμφυλίου μας), το κατάπτυστο εύρημα ενός δασκάλου να διδάσκει υπαίθρια μέσα σε νερά, έξω από το πλημμυρισμένο σχολείο του πλημμυρισμένου χωριού, απαγγέλλοντας μεγάλη τη φωνή το 'Εις τον Ιερόν Λόχον': Ας μη βρέξη ποτέ το σύννεφον / και ο άνεμος σκληρός ας μη σκορπίση το χώμα το μακάριον 'πού σας σκεπάζει, οπτικό γκαγκ αντάξιο ενός Σεφερλή. Τι δεν έχει; κινηματoγραφικό ρυθμό. Ολόκληρη η ταινία σέρνεται κάτω από το βάρος των πολλών σπουδαίων μηνυμάτων που πρέπει οπωσδήποτε και απαρεκκλίτως να περάσει στο (κατά τον σκηνοθέτη) μάλλον βλαμμένο και βραδύνοο κοινό. Άλλωστε μας έχει διαφθείρει όλους η ευκολία της τηλεόρασης.

(Μη με ρωτήσετε, σας παρακαλώ, γιατί ασχολούμαι με τον Αγγελόπουλο, όπως με ρώτησε κάποιος γιατί ασχολούμαι με τους παπάδες. Ασχολούμαι με μύρια όσα πράγματα. Πολυπραγμοσύνες...)

24 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

εκπλήσσομαι που ξέρεις τον Αλμυρό... πολυπραγμοσύνες ή καταγωγή;
μονο αυτο εχω να σου πω, διοτι περι ορέξεως...
διάφανη

Sraosha είπε...

Δείτε εδώ για τη γραμμή.

Ανώνυμος είπε...

κοιτα να δεις που θα βγουμε και συγγενεις...
διαφανη

Ανώνυμος είπε...

Υπαινίσεστε κλείσιμο του διαλόγου μερικά χιλιόμετρα πιο κάτω, η να σας πάρω στα σοβαρά;

Σόφη Δ.

(ή μήπως να σας αφήσω τους συγγενείς να τα πείτε;))

Rakasha είπε...

Αγγελόπουλος και peace initiatives... Όρα κατωτέρω (το έχουμε ξαναπεί το συγκεκριμένο) για fun with Dick and Jane.

http://www.amazon.co.uk/Imagining-Balkans-Maria-N-Todorova/dp/0195087518/ref=sr_1_1?ie=UTF8&s=books&qid=1233612639&sr=8-1

Γουφ είπε...

εαν δεν εχετε δει το LA MEPRIS
τρεχατε να το βρειτε και θα αναθεωρησετε τις μισες αποψεις σας περι σινεμά.

ΥΣ
απο Αχίλλειο?

Sraosha είπε...

Το Mépris δε μου άρεσε καθόλου (με εξαίρεση την Μπαρντό) αλλά, ναι, θα ήθελε πάρα πολύ να το έχει φτιάξει ο Θ. Αγγελόπουλος.

ΠΕΤΕΦΡΗΣ είπε...

Μη ρωτάς Ντοτογιέκι γιά το Αχίλλειο. Μιλά γιά τον Αγγελόπουλο, όχι γιά λογοτεχνικούς ήρωες. Βρε μανία με την Νταίζη!

Γουφ είπε...

Nα σε πω Πετεφρή μου..

Εγω τον Ανκελόπουλο δεν μπορεσα να δω ποτε ολοκληρη ταινια του, σε ολες πηγα, και στο πρωτο δεκαλεπτο βγηκα, αρα δε μπορω να πω τιποτα για τον κυριο αφοσον δε καταφερα να τον δω, ηταν και σκοταδι στην αιθουσα..

Τωρα καθ οσον αφορα τη Νταιζη, εσυ φταις που μας εβαλες στο βιβλίο σου και γιναμε λογοτεχνιακοί ήρωες και θα ιμαστε μαζι για παντα.

Εξ αλλου ρωτηξα απο ενδιαβέρον, μπας και ιναι χωριανοί με τον κυριο απο τον Αλμυρο. Αμαν!

Ανώνυμος είπε...

απο Αχίλλειο,ναι, πως το καταλάβατε;
διαφανη

Sraosha είπε...

Lector in fabula: πραγματικοί (;) άνθρωποι, μυθιστορηματικοί ήρωες και οι συγγραφείς τους συνάχτηκαν εδώ μέσα και τα λένε. Είναι η 'διάφανη' κόρη / αδερφή της Νταίζης; Είναι ο Γούφας υπαρκτό πρόσωπο; Πώς σχετίζονται ο Ντογιέκι κι ο Ντασταγιέφσκι;

Κι όλα εξαιτίας της συνοριογραμμής του 1832.

Γουφ είπε...

δεν υπάρχει μυστήριο, ή μάλλον το μυστήριο που υπάρχει ειναι καλοδεχούμενο, πρόκειται για την πεμπτουσία του μπλογκάρειν δλδ για μια ηθελημένη, θεμιτή αποδοχή ζαχαροομίχλης που την προσκαλούμε να πασπαλίσει την καθημερινοτητά μας οχι μονο στα μπλόγκια βεβαια.

ο Γουφας ειμαι εγω, η Νταίζη ειναι υπαρκτο προσωπο και ολοι οι ηρωες και ηρωίδες της -bip- δεξιάς ερωμενης υπαρκτά προσωπα και τα διαδραματιζομενα γεγονοτα απαντα συνεβησαν πλην ομως ως ψαχνό μετα κοκκάλων στην χύτρα ενω στο εργο επιπλεει μονον ο αρωματικός αφρός των μόνον.

η Νταίζη ειναι γεννημα θρεμα του Αχίλλειου και χαιρει ακρας υγειας.

η διαφανη κορη δεν γνωριζω ποια ειναι αλλα την σεβομαι απολύτως και δεν ρωτω

τελος το πως σχετιζονται οι Ντο- και Ντο-, το εχω αναφερει προσφατα στο παρακατω ποστ.

http://www.blogger.com/post-edit.g?blogID=1665805082661707858&postID=3117955141516228216

οσο για τον συγγραφεα που καταφερε να με μετατρεψει σε σκιά, ε,
ι πιιτές ίνε αλίτες.

δια το πιστόν
[που το θυμηθηκα τωρα αυτό...]

Γούφας





http://www.blogger.com/post-edit.g?blogID=1665805082661707858&postID=3117955141516228216

Γουφ είπε...

συγνωμη για την επανεισοδο αλλα μιας κι εγινε κουβεντα, το πρωτο σχολιο στο ποστάκι που προανεφερα το εχει γραψει ο ηρως Γκάτς υπαρκτο προσωπο και αυτός βεβαιως βεβαιως.

Ανώνυμος είπε...

ωραίο το "κόρη", πολυ το χάρηκα... ειμαι απο το Αχίλλειο Αλμυρού και δεν γνωρίζω την Νταίζη
διαφανη

gasireu είπε...

Για τα Κόκκινα Φανάρια του Β. Γεωργιάδη, Μάλαμα,REM...ας υπάρχουμε και μερικοί αντιρρησίες...έτσι για γούστο!
Όσο για τη συμβολολατρεία και ότι λέτε, που άδικο δεν έχετε, σας εννοώ, μια εικόνα του Αρβανίτη, μια μουσική της Ελένης, έτσι αποσπασματικά εμμένουν ή αλλιώς ''κάτω απ' το πουκάμισο μου'' η καρδιά μου καίει για άλλα!
Για την κυρία ορθότατα πράξατε!

Ανώνυμος είπε...

"Βγαίνοντας από το σινεμά βλέπω λοιπόν όλους τους πρώην γιουγκοσλάβους (μαζί και την Κοσοβάρα, έτσι;) πολύ εξαγριωμένους: βρήκαν τον τρόπο που αντιμετωπιζόταν η πρώην Γιουγκοσλαβία βαθύτατα βαλκανιστικό (κατά το 'οριενταλιστικό') και καπελωτικό: τα Βαλκάνια ως ένα οικείο αλλού κι ένας κοντινός άλλος για να βουρκώσουν τα ευρωπαϊκά μάτια και να τρέξει η μάσκαρα."

Την ίδια εντύπωση αποκόμισα κι εγώ όταν είδα την ταινία. Όμως λογική δεν ήταν αυτή η στάση του Τεό; Μήπως για μας τους Έλληνες, ακόμα και για τους αριστερούς, τα Βόρεια Βαλκάνια μετά από 50 χρόνια ψυχρού πολέμου και απομόνωσης δεν ήταν ένας "άλλος" και μάλιστα μακρυνός; Το καπέλωμα με ολίγη ευρωπαϊκή αμηχανία ήταν αναπόφευκτο. Εξάλλου εμείς ανήκουμε ( ; ) / ανήκαμε εις την Δύσην.
Άλλο που μετά ανακαλύψαμε ξεχασμένους ορθόδοξους αδελφούς, χάλκινα και αμανέδες.

Γουφ είπε...

διάφανη κόρη

οπωσδήποτε θα την γνωριζετε τοτε, μονο που βεβαια δεν την αναγνωρίζετε, το Νταίζη ειναι όνομα της ηρωίδας στη νουβέλα ''δεξια ερωμενη'' του Πετεφρη, και οχι το πραγματικό διότι.

με εμπνευσατε να γραπσω ευχαριστως για το Αχίλλειο της εποχης εκεινης αλλα θα το κανω στην μπλογκοκαλύβην μου, ήδη θα ηθελα να ευχαριστησω τον αγαπητον Sraosha για την καταχρηση χωρου.

Sraosha είπε...

kleinmein, δίκιο έχετε. Ωστόσο θα περίμενε κανείς έναν πιο 'ανοικειωτικό' και λοξό χειρισμό του υλικού

α. από έναν καλλιτέχνη με το φαινόμενο μέγεθος του Θ.Α.,

β. μετά το Μετέωρο Βήμα (το οποίο λ.χ. αποκάλυψε στο ελληνικό κοινό την ύπαρξη Σλαβομακεδόνων),

γ. με δεδομένα τα αριστερά αντανακλαστικά του (...)

δ. και μόνο λόγω του ότι ξεκινάει να κάνει μια ταινία ακριβώς για τα Βαλκάνια, και μάλιστα τον ίδιο καιρό με τον 'αμιγώς' Βαλκάνιο Εμίρ Κουστουρίτσα (= "Καστοριανό")...

Αφήνω στην άκρη το ότι στη Γαλλία η ταινία προωθήθηκε ακριβώς σαν μια ματιά στα Βαλκάνια "σχεδόν από μέσα" -- γι' αυτό δεν ευθύνεται ο καλλιτέχνης.

Ντοτογιέκι / Γούφα, αφήστε αυτά περί καταχρήσεων, εδώ μας ξεφουρνίσατε ζωντανό υπόμνημα και σχόλια του μυθιστορήματος.

Ανώνυμος είπε...

Για τους δυτικούς πράγματι ο Αγγελόπουλος ήταν "από μέσα". Όταν η Βουλγαρία μπήκε στην Ε. Ε., άκουσα διδάκτορα πολιτικών επιστημών στο Euronews (νομίζω) να λέει όλο χαρά ότι πλέον η Ελλάδα δε θα είναι η μόνη χώρα με κυριλλικό αλφάβητο στην Ένωση. Θυμάμαι επίσης το γέλιο που έριξαν κάποιοι γάλλοι φίλοι μου όταν ανέφερα σε μια συζήτηση ότι οι Ρουμάνοι δεν είναι Σλάβοι. Πρέπει να τους φάνηκε τόσο παράλογο όσο το πέταγμα του γαϊδάρου. Ο Αγγελόπουλος του έδωσε αυτό που θέλαν, έτσι απλά.
Εξάλλου, αφού ήσαστε στη Γαλλία τότε, θα διάβασατε για τις αντιδράσεις που προκάλεσε το αυθεντικότερο (=ενοχλητικότερο) Underground.
(cf. «L’imposture Kusturica»)

Γουφ είπε...

Kaλημέρα σας.

Επι της ουσίας εχω να πω πως εκτός που εχω την αδυναμία να μην μπορω δυστυχως να παρακολουθησω ουδέ μία ταινια του Αγγελόπουλου μέχρι τέλους, το 1956 στο δημοτικό στην ωρα της ωδικής ο δασκαλος μας μαθαινε και τραγουδούσαμε το άσμα

τι ζητουν οι Βουλγαροι
μες τη Μακεδονία
τι ζητουν οι Βουλγαροι
σ'Ελληνικά χωριά?

Σάλπιγγξ κραζει
στα οπλα φωναζει
παιδια σηκωθείτε
για την ελευθεριά!

Ο Αγγελόπουλος άντε τοτε να ήταν γυμνασιο, ο Κουστουρίτσα δεν γνωρίζω, ο Κρούμος αγνωω αν ειχε αποκτησει στοιχειώδη μορφωση και με όσους καλους φιλους Σερβους μίλησα ολοι μου ελεγαν πως ειναι πλασμένοι ναχουν εναν Κράλλη πανω στην κεφάλα τους και το γουστάρουν.

Μαύρος Γάτος είπε...

Αν και δεν έχω καμμιά σχέση με τον Αλμυρό, τολμώ να δηλώσω ότι συμφωνώ απόλυτα με το κράξιμο του μαίτγ, και επαυξάνω.

Μουρτζούφλης και χοντροκομμένος, grotesque, αυτό είναι. Με τα μέσα που διαθέτει, θα μπορούσε να φτιάξει κάτι με ντουέντε...

IdentityCafe είπε...

απο τα 'καλυτεροτερα' κινηματογραφικα κειμενα που εχω διαβασει...
Ακριβεστατη ματια για μια απο τις κλασικες παθογενειες αυτης της κοινωνιας, την συνθηματολογια, που χρησιμοποιει κατα συρροη ο 'εθνικος μας auteur' ...

αν μου επετρεπες θα σε εκανα ενα λινκ σ αυτο το ποστ...

Sraosha είπε...

Εννοείται ότι δε χρειάζεστε την άδεια κανενός για να λινκάρετε ό,τι θέλετε. :-)

k1 είπε...

Στο μυαλό μου είσαι με τον Αγγελόπουλο. Τι μου θύμισες με το λιβάδι που δακρύζει...Το είδα χειμώνα στην Κων/πολη, με χιόνι μισό μέτρο στο κέντρο, και βγαίνοντας έβριζα θεούς και δαίμονες που ρίσκαρα τη σωματική μου ακεραιότητα στους πάγους γι'αυτή την ταινία.

Πάγια θέση μου είναι ότι ο συνδυασμός εξαιρετικής φωτογραφίας και μουσικής δεν μας δίνουν αυτομάτως ταινία, αλλά α)έκθεση φωτογραφίας και β)συναυλία. Το "δέσιμο" πάντως δεν το βρήκα πουθενά.